Κείμενο: Σοφία Ξενέλλη
Ιστορικός Τέχνης, Αρχαιολόγος, Μουσειολόγος
https://www.linkedin.com/in/sophia-xenelli-19a23a153/ https://uoa.academia.edu/SophiaXenelli
Οι ηλίανθοι του Γιώργου Μέριανου
Ποια μυστικά για τη τέχνη και τη ζωή αποκαλύπτει άραγε μια «νεκρή φύση»; Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε, ότι πρόκειται για ένα είδος τέχνης τόσο συδεδεμένο με το παρελθόν και με εμβληματικές φιγούρες της ιστορίας της τέχνης, ώστε να φτάνουμε σε σημείο να επιβεβαιώνουμε το όνομά του και να το καθιστούμε νεκρό δια της απουσίας του βλέμματός μας στο παρόν του. Ας κάνουμε λοιπόν μια προσπάθεια, με αφορμή τη συμμετοχή του εικαστικού Γιώργου Μέριανου στη 4η Διεθνή Μπιενάλε Ακουαρέλας στα Τίρανα, να επαναπροσεγγίσουμε το είδος αυτό της τέχνης δίχως να αγνοούμε τις σύγχρονες δημιουργίες.
Άλλωστε, οι Ηλίανθοι του Γιώργου Μέριανου είναι ένα έργο το οποίο, αν και σύγχρονο, καταφέρνει να μεταφέρει στο σήμερα προαιώνιους και διαχρονικούς, κατά πως φαίνεται, προβληματισμούς για τη σχέση φύσης-τέχνης και τη διαχείριση της σχέσης αυτής τόσο από τον καλλιτέχνη, όσο και από τον άνθρωπο γενικότερα.
Η στάχτη, τα απομεινάρια δηλαδή μιας παρελθούσας ύλης, γίνονται στα χέρια του καλλιτέχνη το δομικό υλικό για τη γέννηση του εικαστικού έργου. Λαμβάνοντας υπόψη μας το υλικό αυτό, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την κυριολεξία του έργου, στο οποίο παρουσιάζεται πράγματι μια νεκρή φύση και όχι απλά η αναπαράσταση αυτής. Ωστόσο, το έργο του Γιώργου Μέριανου δεν διέπεται από έναν μόνο χαρακτήρα, δεν εγκλωβίζεται στην κυριολεξία, αλλά αμφιταλαντεύεται, όπως η ζωή αλλά και η ίδια η ανθρώπινη φύση, ανάμεσα σε δυο οδούς. Αντιθετικά δίπολα αναδύονται εμφανώς μέσα από το έργο, με το φωτεινό κίτρινο να αντιστέκεται στο σκοτεινό φόντο, το καθαρό χρώμα να συνομιλεί με την πλασμένη από στάχτη και χώμα σκιά και την κυριολεξία να γίνεται -εν τέλει- το δομικό υλικό ενός μεταφορικού εικαστικού λόγου.
Θαυμάζουμε συχνά τα εντυπωσιακά χωράφια με τα μεγαλόπρεπα ηλιοτρόπια στη διαδρομή μας για κάποια εκδρομή. Κατά πόσο έχουμε παρατηρήσει ότι τα άνθη τους ακολουθούν τον ήλιο κατά τη διάρκεια της ημέρας και στρέφονται πάλι προς την ανατολή το πρωί; Πρόκειται για μια ζωογόνα διαδικασία, η οποία τίθεται βίαια σε παύση με την εκρίζωσή τους. Η εκρίζωση αυτή πραγματοποιείται από ένα «αόρατο» χέρι και αποτελεί ένα τραγικό συμβάν, το οποίο δεν απεικονίζεται, αλλά υπονοείται ευκρινώς μέσα από τις δραματικές φωτοσκιάσεις του έργου και τα σκυμμένα άνθη των λουλουδιών. Ο καλλιτέχνης επιλέγει να απεικονίσει το αποτέλεσμα του εγκλήματος της εκρίζωσης, κατά τον ίδιο ίσως τρόπο που στο αρχαίο δράμα παρουσιάζεται επί σκηνής μόνο το αποτέλεσμα της βίαιης πράξης και ποτέ η ίδια η βία. Κάτι τέτοιο ωστόσο, δεν συνιστά απόκρυψη της βιαιότητας, αλλά ίσως μια πολύ πιο ηχηρή παρουσία της δια του αποτελέσματός της.
Οι ηλίανθοι τοποθετούνται από το ίδιο αόρατο χέρι σε ένα βάζο και στέκουν αποπροσανατολισμένοι έχοντας χάσει τη σύνδεση τους με τη γη και τον ήλιο. Και όμως, παρά την εμφανή καταβολή τους οι ηλίανθοι αυτοί δείχνουν να μην εγκαταλείπουν. Οι ευδιάκριτες φόρμες των λουλουδιών αντιπαραβάλλονται με τις ανοιχτές και αβέβαιες φόρμες στο κάτω μέρος της σύνθεσης. Το βάζο δείχνει να μην περικλείει αποτελεσματικά τους ηλίανθους, μιας και ο καλλιτέχνης έχει επιλέξει να αποδώσει το βάζο με δυσδιάκριτα περιγράμματα, καθιστώντας το ρευστό και ανίκανο να επιτελέσει τον σκοπό του περιορισμού. Οι ηλίανθοι μοιάζουν να ξεχύνονται στη σύνθεση μα και πέρα από αυτή, σε μια εικαστική υπερχείλιση που αγγίζει την αντίληψη του θεατή, αμφισβητώντας τόσο τα όρια του βάζου όσο και της ίδιας της σύνθεσης. Κάπως έτσι στα χέρια του καλλιτέχνη το θύμα της εκρίζωσης αποθυματοποιείται και διεκδικεί τη θέση του σε ένα νέο χώρο. Πρόκειται όμως για ένα μόνο χώρο ή μήπως το εκριζωμένο αυτό φυτό δύναται να αποκτήσει ρίζες σε πολλαπλούς χώρους; Οι ηλίανθοι υπάρχουν αρχικά στη σκέψη του καλλιτέχνη, ύστερα τοποθετούνται στο χαρτί και όταν το έργο θεαθεί αποκτούν και άλλο χώρο ύπαρξης, στην αντίληψη του θεατή. Και από εκεί πια χάνουμε το λογαριασμό των νέων τόπων στους οποίους μπορεί να ριζώσει και να αναπτυχθεί το φυτό αυτό. Οι πνευματικοί τόποι όπου βρίσκουν τη θέση τους οι ηλίανθοι είναι πια άπειροι. Για κάποιον οι ηλίανθοι μπορεί να είναι μια παιδική ανάμνηση από μια εκδρομή, για κάποιον άλλον η ελπίδα σε μια σκοτεινή μέρα, το σίγουρο είναι ότι από τη στιγμή της παρουσίασής του το έργο έχει ριζώσει σε τόσους πολλούς διαφορετικούς τόπους που δεν υπάρχει πια χέρι ικανό να το ξεριζώσει. Η μαγεία της τέχνης είναι να φυτεύει σπόρους και να μας δίνει την ευκαιρία να τους φροντίσουμε ώστε να μεγαλώσουν και να ανθίσουν και να μπορούμε κι εμείς να «ηλιοτροπίζουμε» και να βρίσκουμε το φως ακόμα και στα σκοτάδια μας.
Θα ήθελα να κλείσω με μια φράση από την Αισθητική Θεωρία (1) του Adorno που ένιωσα ότι απηχεί έντονα το έργο αυτό: «Η τέχνη θέλει ακριβώς με την προϊούσα της εκπνευμάτιση, με το χωρισμό της από τη φύση, να ανακαλέσει αυτόν το χωρισμό, εξαιτίας του οποίου υποφέρει και ο οποίος είναι πηγή έμπνευσης γι’ αυτή». Κάθε τέλος λοιπόν κι αρχή, αρκεί να μάθουμε να διακρίνουμε μέσα από τη στάχτη τους σπόρους της δημιουργίας∙ αυτόν το βαθύ εκπαιδευτικό ρόλο έχει η τέχνη, και γι’ αυτό βρίσκουμε συχνά το καταφύγιό μας σ’ αυτή.
(1) Theodor W.Adorno, Αισθητική Θεωρία, μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2000, σ. 162.
/The sunflowers of visual artist George
Merianos
Writer: Sophia Xenelli
Art Historian, Archeologist, Museologist
https://www.linkedin.com/in/sophia-xenelli-19a23a153/
https://uoa.academia.edu/SophiaXenelli
What kind of secrets regarding the
concepts of art and life are hidden in the artistic style of ‘still life’? It
could be argued that ‘still life’ is an artistic style that is so deeply
interconnected with the past and with iconic figures in the history of art that
the only confirmation of stillness in it can be traced in the absence of our awareness
for its current state. Prompted by George’s Merianos participation in the 4th
Tirana International Watercolour
Biennale, an effort will be made for a re-approach of the still life artistic
style, this time taking into consideration more contemporary creations.
Furthermore,
The sunflowers by George Merianos is a work of art that
despite its contemporary nature manages to convey to the current day what seems
to be ancient and intertemporal concepts regarding the correlation between art
and nature, as well as insight regarding the management of such a correlation
by the artist, or any human being in general.
Ash, the
remnants of matter long gone, becomes the main structural material through
which the creator’s intention manifests as art. Taking into consideration this
specific material, we come into confrontation with the literalism in this work
of art, which manifests as an indeed still life, and not just a representation
of it. However, George’s Merianos work is not governed by just a single
dimension. It oscillates between two different dimensions mirroring life and
the human nature itself. Conflicting binaries are evidently present within the
artistic work, with the bright yellow colour of the flowers resisting the dark
background, and the clean colour confabulating with the shadows that are made
from ash and soil. Consequently, the literalism in the sunflowers becomes the
structural material of a metaphorical visual discourse
Frequently
we tend to admire the magnificent sunflowers during a field trip, but how often
do we pay attention to the fact that those flowers follow the sun during the
day only to turn to the east during morning time. This is a vivifying process
that comes into a violence pause when the flowers are uprooted. The reification
of such a tragic event within the artistic discourse, is actualised by an ‘invisible’
hand that is not directly depicted, rather it manifests through the dramatic
shading of the work as well as the sullen sunflowers. The artists chooses to
depict the violent outcome of the criminal act of uprooting the flowers in a
manner similar to ancient drama by choosing to depict only the outcome of an
act of violence, and not the act itself. This by no means comprise for concealment
of violence. Moreover it makes up for a more sounding presence of violence, by
depicting its outcomes.
The same
‘invisible’ hand that uproots the sunflowers, place them into a vase in which
they stand disoriented having lost their connection with the earth and the sun.
Despite their apparent debilitation those sunflowers seem to not resile from
life. The clearly pronounced forms of the flowers come in contrast with the
bright and uncertain forms in the bottom of the artistic composition. The vase
seems to have failed in effectively enclosing the sunflowers, since the artist
has chosen to depict the vase with obscure outlines making the vase appear cold
and unable to fulfil its purpose of enclosing the sunflowers. On the other hand
the sunflowers seem to effuse into the composition, as well as beyond it in an
artistic overflow that touches the perception of the observer, making him/her
doubt the boundaries of the vase, but also of the composition as a whole. In
such a manner and through the hands of the artist the victim of the uprooting
is devictimised and is able to claim its place in a newly defined space.
However, is that space singular or is it possible for the uprooted sunflowers
to put down their roots in multiple spaces? The depicted sunflowers exist
primarily unto the conception of the artist. Later on their depiction on paper,
and finally after the work of art has been seen into the thoughts of the
observer. From that point onward the number of spaces in which the sunflower
can spur roots and evolve is untraceable, since the spiritual places in which
this can manifest are unlimited. For someone those sunflowers might be the
childhood memories of a field trip or a light of hope in a dark day. The only thing
that we can be sure of is that the artistic work, since the moment of its
presentation into the public, has been rooted in so many different spiritual
places that there is no hand able to uproot it anymore. Such is the magic of
art, to offer us the seeds and give us the opportunity to nurture them so they
grow and blossom enabling us in return to find a glimmer of light within the
darkness, just like the sunflowers.
I would
like to conclude with a phrase from Adorno’s aesthetic theory, that I feel resonated
deeply with the specific work of art. ‘Precisely
through its progressive spiritualization, through its division from nature, art
wants to revoke this division from which it suffers and which inspires it.’ Any
ending can be the beginning of something new, as long as we learn how to
discern the seeds of creation through the ashes. Art must fulfil this deep
educational role, and that is precisely why we seek shelter in it.
